حرف های خودم را نمی فهمم!

بزرگترین نام در قلمرو دانش اقتصاد، پس از آدام اسمیت، و حتی پرآوازه تر از او، نام ریکاردو است؛ زیرا اسمیت به لطف اعتدال و نظریه های خردآمیز خویش مکتبی بوجود نیاورد و معارضه ای برنیانگیخت. همه ی اقتصادشناسان با اختلاف مسلک و مشرب،

زانو همی زدند همه پیش اوستاد
تا بشنوند از دهنش گفته ی خدای

ولی مقام ریکاردو در چنین جایگاه صاف و آرام آسمانی نیست، او را باید در عرصه ی پرگیر و دار نبرد جستجو کنیم. باران همه ی تیرها بر سر او و یا برای دفاع از اوست. اگر بحث از روش علم است، مکتب «واقع بین» و تاریخی او را سرزنش می کند که دانش را به راه های بن بست و مجردات سوق داده است. اگر بحث از مشروعیت مالکیت اراضی است، باید نخست همه ی اجتماعیون معاصر منبعث از نظریه ی ارزش اوست، هر چند این فرزندخواندگی موافق سلیقه ی او نباشد محققاً نمی تواند آن را منکر شود. در مشاجرات مربوط به بانک های ناشر اسکناس و هم چنین راجع به تجارت بین المللی باز نام او در صف اول است.
برای تأثیر شدیدی که در برانگیختن افکار و عقاید داشته است، ریکاردو باید مدیون نقایص و عیب ها و مرهون مزایا و هنرهای خویش بطور یکسان باشد. از غالب نظریه های او، بخصوص از آن ها که بیش از همه مشخص افکار او بوده اند، چیز مهمی است پابرجا نمانده، جز آنها که در موقع خود باعث تهییج افکار و برانگیختن انتقادات و آراء مخالف شدند. بدیهی است که این خود نیز همچنان حائز اهمیت است. ریکاردو، این صراف مرکز شهر لندن، نویسنده ی متوسطی بود. در آثار او صفحات دلنشین نظیر آنچه ادام اسمیت و پس از او استوارت میل نوشته اند و یا عبارات و شعارهای کوبنده که پایدار می مانند اصلاً دیده نمی شود. مهم ترین تألیف او بدون طرح و شعارهای تنظیم یافته و فصول آن مانند مباحث نامنظمی است که بر حسب اتفاق کنار یکدیگر قرار گرفته باشند. روش مبتنی بر فرضیات او که همیشه،‌ جمله ی: «فرض می کنیم» سر فصل کلام و مانند علامت کارخانه ی او است،‌ نوشته های او را مبهم و کسالت آور ساخته است. ولی این روش بحث به صورت فرض و کلیات مجرد، با وجود این در دانش اقتصاد تحرک ممتدی به وجود آورده و هم اکنون نیز معمول اصحاب مکتب ریاضی است. ریکاردو بی شک متفکری نیرومند بود،‌ ولی اندیشه هایش مبهم و تاریک است؛ چنانکه خود وی معترف است که در بعضی از موارد مطالب خود را نفهمیده است. اما ابهام و تاریکی انشاء همیشه به اشتهار و افتخار زیان وارد نمی سازد، بلکه برعکس به شهرت و بزرگداشت ریکاردو خدمت کرده است،‌ چنان که پس از وی همین خدمت را به کارل مارکس که مهلم از ریکاردو است نیز می کند. وقتی مطلب مربوط به اشخاصی بزرگ و مشهور است،‌ کمتر کسی جرأت می کند آن را غیرقابل فهم بخواند، مبادا خود او متهم به بلاهت بشود و همه می کوشند به هر قیمت که شده حتی مبهم ترین قسمت های آن معانی عمیق پیدا کند. ولی در مورد ریکاردو حتی پرحرارت ترین ستایش گران او نیز نتوانسته اند برای بعضی از قسمت های آن معنایی بیابند.
منبع: ژید، شارل؛ ریست شارل؛ (1380)، تاریخ عقاید اقتصادی(جلد اول)، ترجمه ی کریم سنجانی، تهران، دانشگاه تهران مؤسسه انتشارات و چاپ، چاپ چهارم.